Πολεοδομική μεταμόρφωση & αρχιτεκτονική δημιουργία
Γεγονός ωστόσο είναι ότι το χάσμα μεταξύ των πρωταγωνιστών της αθηναϊκής ανοικοδόμησης και των αληθινών δημιουργών διευρύνεται. Το νέο πρόσωπο της πρωτεύουσας το διαμορφώνει η κραυγαλέα εμπορική αρχιτεκτονική, η οποία ωθεί την αρχιτεκτονική ποιότητας στο περιθώριο ή εκτός Αττικής. Σε πολυσύχναστα περάσματα και στις αρτηρίες μεγάλης κυκλοφορίας - Κηφισίας, Βουλιαγμένης, Συγγρού- εμπορικά κτίρια και συγκροτήματα από γυαλί,γυαλί-καθρέφτη, ατσάλι, γρανίτη και μάρμαρο επιβάλλουν τον όγκο και τη μεταμοντέρνα ή υστερομοντέρνα αισθητική τους στους περαστικούς. Με την σκληρή τους γραμμή, την προηγμένη τεχνολογία, το εφήμερο διακοσμητικό τους ύφος και τη φανταχτερή τους πολυτέλεια, τα κτίρια γοήτρου αυτής της εποχής, αλλά και οι κατοικίες, αναδεικνύονται σε "σκηνικά" του λαμπερού τρόπου ζωής των νέων ηγετικών τάξεων. Στολισμένα άλλοτε με απομιμήσεις αετωμάτων και κιόνων -ενίοτε ακρωτηριασμένων- και άλλοτε με εκκεντρικά κολλάζ στοιχείων που παραπέμπουν σε παρελθόν και μέλλον γίνονται τα κατεξοχήν κτίρια "γοήτρου" της πρωτεύουσας.
Χαρακτηριστικά δείγματα αρχιτεκτονικής προβολής επιχειρήσεων παρουσιάστηκαν στο αφιέρωμα του περιοδικού της Ελευθεροτυπίας «Έψιλον», στις 12.5.1996 με τίτλο ¨Σκηνογράφοι της μοντέρνας πόλης».
Υπάρχει όμως και γυάλινη αρχιτεκτονική που δεν φωνάζει, δεν είναι αλαζονική ή εχθρική προς το περιβάλλον -φυσικό ή ανθρωπογενές- και ξεφεύγει από τις κοινότοπες εξισώσεις του τύπου: γρανίτης ή μάρμαρο + γυαλί + αέτωμα = "ποιότητα". Το γυαλί και το μάρμαρο λ.χ. χρησιμοποιήθηκε με μέτρο, διακριτικότητα και καλαισθησία σε κτίρια γραφείων, καταστημάτων, τραπεζών, βιομηχανίας, αλλά και πολιτιστικών δραστηριοτήτων ή στο σχεδιασμό εσωτερικών χώρων από πολλούς αρχιτέκτονες: τον Γιάννη Βικέλα (Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Ν. Δούκα 4, μελέτη 1985), τον Αλέξανδρο Τομπάζη (κτίριο γραφείων της ΤΕΒ, συν. Αρχιτέκτων Α. Τρίχα), τον Βασίλη Γρηγοριάδη (κτίριο γραφείων, Μπάκου 3, 1986-90, συνεργάτης αρχιτέκτων Α. Παναγοπούλου) και τον Αλέξανδρο Σαμαρά ( π.χ. το γραφείο διοίκησης και έκθεση αυτοκινήτων KARENΤA Α.Ε./Όμιλος Εταιρειών ΜΑΝΔΥΛΑ, λεωφ. Βουλιαγμένης, Αργυρούπολη, 1992), κ.ά.
Για άλλους πάλι αρχιτέκτονες το γυαλί θα γίνει μέσο τεχνολογικών και εκφραστικών αναζητήσεων. Ο Αλέξανδρος Τομπάζης και οι συνεργάτες του θα το συνδυάσουν με την τεχνολογία αιχμής, δίνοντας προτεραιότητα στη συστηματική επίλυση των ψυχολογικών, ενεργειακών, και περιβαλλοντικών προβλημάτων της γυάλινης αρχιτεκτονικής, με τον βιοκλιματικό σχεδιασμό κτιρίων και την αξιοποίηση των παθητικών ενεργειακών συστημάτων. Χαρακτηριστικό προϊόν αυτής της ενασχόλησης είναι το "Ηλιακό Χωριό 3" στην Πεύκη-Λυκόβρυση (συγκρότημα 435 ηλιακών σπιτιών του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, 1979-89).
Αρχιτεκτονική ποιότητας θα παραχθεί, όπως πάντα σε μικρή ποσότητα, τόσο από τους παλιότερους όσο και από τους νέους δημιουργούς. Και, όπως πάντα, άλλοι από αυτούς συμπορεύονται με τα κυρίαρχα ρεύματα, άλλοι αντιδικούν μαζί τους, ενώ κάποιοι θα συνεχίσουν να προβληματίζονται, να πειραματίζονται και να καταθέτουν την προσωπική τους άποψη σε θέματα τυπολογίας, μορφής και σχέσεων της αρχιτεκτονικής με την ιστορία, την κοινωνία, τον πολιτισμό, την τεχνολογία. Ο Δημήτρης και η Σουζάνα Αντωνακάκη συνεχίζουν την κριτική τους στάση απέναντι στα κυρίαρχα ρεύματα, προτείνοντας εναλλακτικές λύσεις για την αστική και προαστιακή αρχιτεκτονική της πρωτεύουσας με το δικό τους, αναγνωρίσιμο τρόπο. Στα αξιόλογα και μεγάλης επιρροής έργα τους αυτών των χρόνων ανήκει η μονοκατοικία του Παύλου Ζαννα στου Φιλοπάππου (1978-80).72
Ο πρόωρα χαμένος αρχιτέκτονας Γιώργος Θεοδοσόπουλος (1938-1988) και η συνάδελφός του Κατερίνα Θάνου, θα μας δώσουν με την "πολυ-κατοικία" τους στο Μέτς (Αρχιμήδους 63 και Δομπόλη, 1980-83), μια πρόταση υπέρβασης των μειονεκτημάτων του κτιριακού αυτού τύπου. Με τα 14 διαφορετικά της διαμερίσματα, τα περισσότερα από τα οποία έχουν δική τους είσοδο, το κτίριο του Μετς αποτελεί ένα ιδιότυπο αστικό "συγκρότημα μαιζονετών" στο συνεχές οικοδομικό σύστημα.
Σε απόσταση από τα νέα ρεύματα στάθηκε συνειδητά ο αρχιτέκτονας Κυριάκος Κρόκος (1941-1998). Αναδείχθηκε σε "ποιητή" μιας αρχιτεκτονικής που στηρίζεται κυρίως στην κατασκευαστική ποιότητα και σε μια σοφή επεξεργασία των υλικών. Αποτέλεσμα πηγαίας ευαισθησίας, ταλέντου στη ζωγραφική και βασανιστικής αναζήτησης υπήρξαν τα λίγα έργα του πρόωρα χαμένου αυτού αρχιτέκτονα στην πρωτεύουσα. Εκτός από το αναπλασμένο Θέατρο της οδού Κυκλάδων, για το οποίο έγινε λόγος πιο πάνω, άλλα ενδιαφέροντα έργα του Κρόκου στην Αττική είναι η κατοικία Βέττα στη Φιλοθέη (1989-91) και η διασκευή μιας πολυκατοικίας του 1970, στη γωνία των οδών Μεταξά και Χίου, σε ιδιωτικό Μουσείο Φασιανού (1990-95).
Το γυαλί, το υαλότουλο, το εμφανές μπετόν και το ανεπίχρηστο τούβλο αποτελούν τα αγαπημένα υλικά των πιο ανήσυχων αρχιτεκτόνων, εκείνων που, αρνούνται ν' ακολουθήσουν τη μόδα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι το ριζοσπαστικά καινοτόμο κτίριο του αρχιτέκτονα Μιχάλη Σουβατζίδη (γ. 1946) στη Χαριλάου Τρικούπη (Κέντρο Τέχνης του "Εικαστικού Κύκλου", 1992-97) και η βιοκλιματικά σχεδιασμένη πολυκατοικία του στο Αττικό Άλσος (1985-1993). Στην αναβάθμιση της αρχιτεκτονικής στην πρωτεύουσα θα συμβάλουν αποφασιστικά και άλλοι αρχιτέκτονες, αρκετοί από τους οποίους ανήκουν πλέον στο ασθενές φύλλο.
Δύο ενδιαφέροντα έργα γυναικών-αρχιτεκτόνων στην Αθήνα. Αριστερά : Θέατρο «Κάκια Δανδουλάκη» (διασκευή παλιού θεάτρου «Σουπερστάρ»), Πατησίων & Αγ. Μελετίου (1995, αρχιτέκτων Κατερίνα Θάνου). Δεξιά: Κτίριο γραφείων και διοικήσεως του Ομίλου «01 Πληροφορική», Αχαρνών 438 & Κωνσταντά (2000-2001, αρχιτέκτων Αμαλία Κωτσάκη).
Τα χρόνια αυτά, εκτός από τις αξιόλογες κατοικίες του, ο Νίκος Βαλσαμάκης θα δημιουργήσει ένα κτίριο-ορόσημο της αθηναϊκής αρχιτεκτονικής: το κτίριο Διοίκησης της Τράπεζας Πίστεως στην οδό Σταδίου 44 (1978-1990, συνεργάτης αρχιτέκτων Κώστας Μανουηλίδης). Αρχιτεκτόνημα συμπαγές, σοβαρό, με αρμονικές αναλογίες, εκφράζει το αντι-μοντέρνο πνεύμα της εποχής του, συμφιλιώνοντάς το με την αστική παράδοση του αθηναϊκού νεοκλασικισμού. Εδώ, το καλλιεργημένο ταλέντο, η πείρα και η ενημέρωση του ακάματου δημιουργού θα ανανεώσουν υποδειγματικά τους συνθετικούς και μορφολογικούς κανόνες της αρχιτεκτονικής γοήτρου στην καρδιά μιας πόλης με έντονες κλασικιστικές μνήμες. Σε αυτό ακριβώς οφείλεται η μεγάλη απήχηση που είχε η Τράπεζα Πίστεως, αλλά και η κριτική που δέχτηκε από τους οραματιστές εναλλακτικών, αντι-αστικών λύσεων.
Δύο σχολικά συγκροτήματα πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του Αμερικανικού Κολλεγίου στη Κάντζα, σχεδιασμένα με πολύ διαφορετικό τρόπο. Αριστερά: το μεταμοντέρνο Λάτσειο συγκρότημα (1986-95, αρχιτέκτων Ν. Βαλσαμάκης) και δεξιά: το υψηλής τεχνολογίας, βιοκλιματικό Μποδοσάκειο συγκρότημα (1972/1986-95, αρχιτέκτονες Αρχιτεκτονικό Γραφείο Α.Ν. Τομπάζη & Perkins and Will του Σικάγου).
Μια από τις χαρακτηριστικότερες τάσεις της δεκαετίας του '90 είναι η άνοδος του επιπέδου του προβληματισμού των νεότερων αρχιτεκτόνων για την πόλη, τον δημόσιο χώρο, τη σχέση αρχιτεκτονικής και τοπίου, θεωρίας και πράξης. Πρόκειται κυρίως για αρχιτέκτονες που είναι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι ή έχουν γερό θεωρητικό υπόβαθρο, αλλά μικρή πρακτική εμπειρία.
Δεσπόζουσα εδώ είναι η παρουσία των αρχιτεκτόνων και καθηγητών του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου Τάσου Μπίρη (γ. 1942) και Δημήτρη Μπίρη (γ. 1944). Οι αδελφοί Μπίρη, έχοντας πίσω τους μια σημαντική αρχιτεκτονική παράδοση,73 θα διακριθούν σε πληθώρα διαγωνισμών, κυρίως χάρη στην στον πολυεπίπεδο προβληματισμό τους για μια "ανοιχτή" σχέση κτιρίων και πόλης, το ενδιαφέρον τους για την παράδοση, την τεχνολογία και τον άνθρωπο, τις ογκοπλαστικές αναζητήσεις τους, την ευρηματική αξιοποίηση της τεχνολογίας και τους τολμηρούς χρωματισμούς των αρχιτεκτονημάτων τους. Αξιόλογο, παρά το μικρό του όγκο, είναι το κτισμένο έργο των αδελφών Μπίρη στην πρωτεύουσα, όπως π.χ. η βραβευμένη "πολυ-κατοικία" τους στο Πολύδροσο Χαλανδρίου (1977-80, συνεργάτης αρχιτέκτων Μ. Καφρίτσα), και το κτίριο γραφείων της Ελληνικής Τεχνοδομικής (1998, σχεδιασμός εσωτερικών χώρων έγινε από την αρχιτέκτονα Άρτεμι Αννίνου), κ.ά.
Καρπός έρευνας και προβληματισμού είναι επίσης το χαμηλότερων τόνων έργο των αρχιτεκτόνων-καθηγητών Γιάννη Λιακατά (γ. 1946) και Αναστασίας Πεχλιβανίδου-Λιακατά (γ. 1946), οι οποίοι διακρίθηκαν επανειλημμένα σε αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. Χαρακτηριστικά δείγματα του κτισμένου έργου τους στην Αττική είναι η εξοχική κατοικία στην Ανάβυσσο (1974) και η μονοκατοικία στη Φιλοθέη (2003).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η υστερομοντέρνα και νεομοντέρνα δουλειά των αρχιτεκτόνων-καθηγητών Τάση Παπαϊωάννου (γ. 1953) και Δημήτρη Ησαϊα (γ. 1955).
Σας δείχνω δύο χαρακτηριστικά έργα τους που ξεχώρισαν για την πρωτοτυπία και οικονομία των εκφραστικών τους μέσων: (α) το κτίριο γραφείων πίσω από τον «Πύργο Αθηνών», (1993-95;), και (β) την κατοικία στο Ριμπάρη της Κερατέας (1993-95).
Συγγενής είναι και ο προβληματισμός των άκόμη νεότερων αρχιτεκτόνων, με θεωρητικά ενδιαφέροντα, οι οποίοι παρεμβαίνουν πειραματικά τόσο στον αστικό όσο και τον περιαστικό χώρο. Ενδεικτικά αναφέρω:
τη νεομοντέρνα οικία Σαμούρκα στο Π. Ψυχικό, (1994-99., αρχιτέκτων Ζωή Σαμούρκα). Πρόκειται για δημιουργική έκφραση του πνεύματος της μοντέρνας παράδοσης.
Άλλοι πάλι αρχιτέκτονες, με γερές σπουδές και θεωρητικό υπόβαθρο, αφομοιώνουν δημιουργικά τους κώδικες των κυρίαρχων ρευμάτων αυτής της εποχής: των ρευμάτων του μεταμοντερνισμού, της αποδόμησης και του νεο-μοντέρνου. Ορισμένοι θα υπερβούν αισθητικά, με κάποια έργα τους, τα ξένα τους πρότυπα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιων υπερβάσεων είναι η οικία Α. και Ε. Παπαδοπούλου (1992) στην Αγία Παρασκευή -οδός Σ. Καράγιωργα 31-, έργο του αρχιτέκτονα-καθηγητή Γιώργου Πανέτσου (γ. 1960).
Το υστερομοντέρνο Κτίριο Διοίκησης της Glaxo Wellcome στο Χαλάνδρι (1993-95. Αρχιτέκτονες Γ. Αποστολάκος, Τ. Εξαρχόπουλος, Κ. Κυριακίδης).
Το Κτιριακό συγκρότημα γραφείων της Εταιρίας «Μηχανική», Μαρούσι, 1992-97, αρχιτέκτονες A. Κούρκουλας, M. Κοκκίνου. Σύμβουλος Γ. Πεπονής. Μια ενδιαφέρουσα σύνθεση που συμβαδίζει με τα διεθνή –ιταλικά κυρίως– ρεύματα του νεορασιοναλισμού.
Τριπλοκατοικία στην Κηφισιά (1996-1999).
Ένα νεομοντέρνο εργο του αρχιτέκτονα Τ. Κουμπή, εμπνευσμένο από τη διεθνή, κυβιστική αρχιτεκτονική του Μεσοπολέμου.
Υπάρχουν και νέοι αρχιτέκτονες που είναι σε θέση να ξεφύγουν από το νεομοντερνισμό του συρμού, δηλαδη από τη φορμαλιστική αναβίωση ή επιπόλαιη οικειοποίηση της μοντέρνας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. Οι ικανότητες και η παιδεία τους τους επιτρέπουν να εκφράσουν σε νέες, δικές τους δημιουργίες τους το αληθινό πνεύμα του Μοντέρνου Κινήματος και να αποδείξουν τη διαχρονική του αξία. Εδώ ανήκει λ.χ. η κατοικία στα Κιούρκα (μελέτη 1988-89), ένα έργο του αρχιτέκτονα Παντελή Νικολακόπουλου (γ. 1954), το οποίο ξεχωρίζει για τη διαύγεια και την ποιότητά του σε όλα τα επίπεδα: σύνθεση όγκων, άρθρωση λειτουργιών, μορφή, ένταξη στο τοπίο και τεχνολογία. Πρόκειται για αρετές που παραπέμπουν σε έργα των πρωταγωνιστών της αρχιτεκτονικής του '60. του Τάκη Ζενέτου, του Νίκου Βαλσαμάκη και του Άρη Κωνσταντινίδη.
Αξιόλογο τέλος έργο έχουν αρχιτέκτονες και ακαδημαϊκοί δάσκαλοι οι οποίοι δεν ευθυγραμμίζονται με τις μόδες ούτε θαμπώνονται από τους αστέρες του αρχιτεκτονικού μάρκετιγκ της εποχής. Συνεχίζοντας τον δύσκολο δρόμο των θεμελιωτών της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής, εναρμονίζουν στο έργο τους τον εκσυγχρονισμό με τις επιχώριες αρχιτεκτονικές παραδόσεις, που στην περίπτωση της ελληνικής πρωτεύουσας είναι βασικά δύο: η μακραίωνη λαϊκή παράδοση της Αττικής και η αστική παράδοση του αθηναϊκού νεοκλασικισμού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι κατοικίες τους στα νέα προάστια της Αθήνας.
Η αυγή του 21ου αιώνα και οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004
Η ανατολή του 21ου αιώνα βρήκε την Αθήνα στην τροχιά της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004. Ένα πρόγραμμα ενενήντα έξι έργων αναπλάσεων και εξωραϊσμού σε συνδυασμό με έργα υποδομής και πρασίνου προωθήθηκαν με τη φιλοδοξία ν’ αλλάξουν το πρόσωπο της Αττικής. Απώτερος σκοπός αυτής της προσπάθειας ήταν η βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων και επισκεπτών του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αθήνας.
Θα κλείσω τη σημερινή παρουσίαση θυμίζοντάς σας την κοσμογονία και την αισιοδοξία της Αθήνας του 2004, η οποία απέχει πέντε μόνο χρόνια από τη σημερινή ζοφερή πραγματικότητα.
greekarchitects.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου