Rudy Ricciotti, ο οραματιστής μηχανικός

Ο μαχητικός Γάλλος αρχιτέκτονας που αρέσκεται στο να φέρνει τα υλικά στα όρια των αντοχών τους, μας μιλά λίγο πριν από τη διάλεξη του στο Μέγαρο.

Είχα μια πρώτη εικόνα από το έργο του γάλλου αρχιτέκτονα Rudy Ricciotti: τα μοντέρνα σπίτια του από μπετόν με τους τολμηρούς προβόλους, μια γέφυρα αλλόκοτης κατασκευής από διατομές που μόνο σε ράγα τραίνου μοιάζανε, ένα δημόσιο κτήριο με διασταυρούμενες κολώνες. Αλλά στην πρώτη μας
γνωριμία από κοντά κάτι άλλο με εντυπωσίασε, το πάθος του: O βραβευμένος το 2006 με το Grand Prix national de l'Architecture μιλούσε για τη δουλειά του μαχητικά, εμφατικά, χειρονομούσε έντονα σαν κάποιος πολιτικός, έκανε γκριμάτσες με τη ζωντάνια ενός διαπληκτισμού, ήθελε να σε συνεπάρει.

 Φυσικά διαπληκτισμός δεν υπήρχε, απλά είχε πλήρως εγκαταλείψει το πρότυπο του ψύχραιμου, ατάραχου επαγγελματία ο οποίος αλεξιπτωτιστικά ρίχνει άλλο ένα κτήριο του, θεωρώντας ότι όλα είναι προφανή, ότι τίποτε δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, ότι η δουλειά μιλάει από μόνη της. Έτσι κάπως είναι τα έργα του: λιγοστά αλλά με αξιοθαύμαστη (σχεδόν ποιητική) εμμονή στη λεπτομέρεια, στα υλικά, στην κατασκευή. 

Οι αναζητήσεις του στον τρόπο με τον οποίο το μπετόν μπορεί να υπερβεί τον εαυτό του και να δώσει ανοίγματα και προβόλους πέρα από κάθε προηγούμενο, τον συνδέει όχι απλά με την παράδοση των μοντερνιστών της Μεσογείου αλλά και με μια ιδιαίτερη σχολή θαρραλέου κατασκευαστικού πειραματισμού (στα χνάρια των Antonio Gaudi ή Pier Luigi Nervi) που έχει πλέον είναι η αλήθεια εκλείψει υπό το βάρος των πολλών εμπορικών αναθέσεων, της εφαρμογής έναντι της αναζήτησης.

Πόσο πολύ τα καινοτομικά υλικά με μοναδική αντοχή έχουν επηρεάσει τον τρόπο που σχεδιάζετε;

Τα έργα που χρησιμοποιούν το υψηλής απόδοσης ινοπλισμένο σκυρόδεμα ("Beton Fibre Ultra-hautes Performances" ή BFUP) έχουν καινοτόμο χαρακτήρα και αποτελούν κατασκευαστική πρόκληση. Εξετάζουν τη φόρμα μέσα από την εξερεύνηση των υλικών ˙ εμφανίζονται περιπτώσεις μοναδικών σχημάτων στο είδος τους που κατακτούν παγκόσμιες πρωτιές. Τα σύνορα που χωρίζουν την εφαρμοσμένη μηχανική υψηλού επιπέδου και το αρχιτεκτονικό όραμα απομακρύνονται. Αυτή η τεχνολογία αναμορφώνει σε βάθος τους κανόνες της αρχιτεκτονικής. Η λειτουργία ενός υλικού όπως το μπετόν στη θλίψη γίνεται εξίσου σημαντικό όσο και η συμπεριφορά του στην κάμψη.

Θεωρείτε ότι τα μοτίβα με ένα πιο «διακοσμητικό» πνεύμα αποτελούν ένα αντίδοτο απέναντι στην απλότητα των μοντέρνων κτηρίων; Αναφέρομαι στις προτάσεις σας για τον πύργο Louis Vuitton το 2006 καθώς και στην επέκταση του Chateau Crozatier το 2007.

Ο κατασκευαστικός μανιερισμός είναι ύποπτος στη Γαλλία. Δεν έχουμε εξασκήσει ακόμη το κύριο χαρακτηριστικό του μοντέρνου, δηλ τη ρήξη μέσω της ρήξης. Ο μοντερνισμός ως στυλ είναι ένα ολοκληρωμένο και ξεπερασμένο έργο. Το να είσαι μοντέρνος σήμερα είναι σαν  να είσαι ο Ναπολέων ο Γ΄ στον 18ο αιώνα. Για να είμαστε σοβαροί, μόνο ο μανιερισμός, η σύνθεση των γνώσεων μπορεί να αποτελέσει μια γόνιμη αισθητική και πολιτική θέση. Αυτό που είναι ύποπτο δεν είναι τόσο το διακοσμητικό στοιχείο όσο η απουσία ενός κατασκευαστικού λεξιλογίου. Ο μινιμαλισμός δεν συγκροτεί ούτε αισθητική άποψη ούτε και πολιτική θέση.

Σας ενδιαφέρει να αποδώσετε αρχιτεκτονικά ένα φουτουριστικό περιβάλλον;

Σήμερα ο φουτουρισμός είναι ένα παιχνίδι για καθυστερημένους εφήβους. Η πίστη σε αυτές τις μυθολογίες υποδηλώνει την απουσία της κοινωνικής συνείδησης ενός πολίτη. Η περιβαλλοντική μάχη που πρέπει να διεξαχθεί αφορά στη μείωση της υπερκατανάλωσης τεχνολογίας. Το να κατασκευάζεις κτήρια που χρειάζονται περισσότερα εργατικά χέρια: ιδού ένα ενδιαφέρον πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ζήτημα.

Πώς σχετίζεται η αρχιτεκτονική σας με την επίπλωση -το λέω γιατί κάποια στάνταρντ έπιπλα σχεδιαστών δείχνουν να απουσιάζουν από τα εσωτερικά σας. 

Δε είμαι υπεύθυνος για την κουλτούρα των πελατών μου. Την επίπλωση την επιλέγουν σύμφωνα με τις επιθυμίες τους. Σε προσωπικό επίπεδο το γούστο μου κλίνει περισσότερο προς το μπαρόκ. Βεβαίως, έχω σχεδιάσει έπιπλα σε ξύλο μασίφ. Εάν έπρεπε να ορίσω την επίπλωση, θα επέλεγα έπιπλα από designers εν ζωή.

Ποια είναι η στάση σας απέναντι στη φράση «Fuck the context » τουRem Koolhaas;

Είμαι αντίθετος με τη φράση αυτή. Δεν τρέφω καμία συμπάθεια για τη Generic Architecture («πρωταρχική αρχιτεκτονική» όπου με την ομογενοποίηση και την εξάλειψη οποιασδήποτε ταυτότητας δεν σχετίζεται με τον περιβάλλοντα χώρο της, με το τόπο της). Με ταπεινότητα αλλά και βασισμένος στις πεποιθήσεις μου προσπαθώ να παράγω λύσεις εναλλακτικές από τον αγγλοσαξονικό ιμπεριαλισμό. Παρά ταύτα λίγοι είναι οι αρχιτέκτονες που κάνουν αυτό που επιθυμούν. Δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από αυτό που μπορούν και αυτή η πραγματικότητα πηγάζει από την κακή συλλογική μας συνείδηση.

Έχετε ποτέ αισθανθεί ότι με τα κτήρια σας έχετε αλλάξει ή βελτιώσει τη ζωή των πελατών σας ή θεωρείτε ότι η επιτυχής αρχιτεκτονική είναι αυτή που ακολουθεί τον ήδη διαμορφωμένο τρόπο ζωής των πελατών; 

Όσον αφορά τις κατοικίες, οι πελάτες μου απολαμβάνουν να ζουν σε μεγάλους χώρους. Επομένως είναι εύκολο για έναν αρχιτέκτονα να αλλάξει τον τρόπο διαβίωσης των πελατών του μέσα στο σπίτι τους. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι μπορεί να μεταβάλει την πολιτική και γαστρονομική τους κουλτούρα ή τη σεξουαλική τους ζωή... Είναι δικό μου σφάλμα αυτό;

Πώς συγκρίνεται για σας η εμπειρία της αρχιτεκτονικής μέσα από την επίσκεψη στα υλοποιημένα κτήρια με τη διαμεσολαβημένη θέαση της σε περιοδικά, βιβλία και το διαδίκτυο; 

Η εικόνα δεν ανταποκρίνεται ποτέ στην πραγματικότητα. Αλλά είναι αυτό σφάλμα των αρχιτεκτόνων ή των φωτογράφων; Πώς θα μπορούσε κανείς να κατηγορήσει τους φωτογράφους για το ότι αισθητοποιούν το πραγματικό; Συμβαίνει ακριβώς το ίδιο πράγμα όπως με τα την κουζίνα, τα ταξίδια, τον έρωτα... Είναι άραγε απαραίτητο να συναχθεί μια ακόμα μαρξιστική θεωρία;

Υπάρχουν καλλιτέχνες που σας έχουν επηρεάσει;

Λατρεύω, όπως και όλοι οι αρχιτέκτονες, τους καλλιτέχνες, διότι κινούνται στο όριο της πολιτικής νομιμοποίησης. Το μοναδικό στοιχείο που είναι κοινό στην τέχνη και στην αρχιτεκτονική είναι το ότι απέναντι στην αποτυχία δε θεωρούνται ούτε μη- τέχνη ούτε μη- αρχιτεκτονική αλλά μόνο τοποθετούνται μέσα στην πολιτική ασημαντότητα. Δεν έχω καμία δυσκολία να βρεθώ μερικές φορές κάτω από την επιρροή των καλλιτεχνών. Είναι καλύτερα από το να είσαι αντιπρόσωπος του εμπορίου στα βιομηχανικά υλικά του κτηρίου, έτσι δεν είναι;

Μου έχουν πει ότι το «ανήσυχο» έργο του Frank Gehry δεν είναι ενδιαφέρον επειδή το χρέος της αρχιτεκτονικής είναι να βάζει τάξη στο χάος. Θα συμφωνούσατε; 

Ο Gehry είναι μεγάλος δάσκαλος, όμως δεν μπορώ να μοιραστώ το οπτιμιστικό όραμά του για τον κόσμο. Η θεωρία του χάους πέρα από τον κυνισμό πηγάζει από την κουλτούρα της συνεργασίας/συνέργειας με τις δυσκολίες του πραγματικού κόσμου. Η αποδόμηση είναι μια διανοητική αρρώστια που αντιμετωπίζεται με τη λήψη ηρεμιστικών, όπως θα έπρεπε να γίνει και στην περίπτωση του JR και της Sue Ellen στο Dallas.

Εργάζεσθε από την αρχή με μακέτες και τρισδιάστατα ή με κατόψεις και τομές; 

Είμαι πολύ αντιδραστικός σε ό,τι έχει να κάνει με την κλασική πρακτική. Προηγείται η ανάλυση του προγράμματος και του περιβάλλοντα χώρου και στη συνέχεια ακολουθούν οι κατόψεις και οι τομές. Και όταν όλα αυτά τελειώσουν, τότε φτιάχνουμε το τελικό τρισδιάστατο σχέδιο. Το βασικό μέρος της δουλειάς με τους συνεργάτες μου αναλώνεται στη διαδικασία του διαλόγου. Προσωπικά σχεδιάζω ελάχιστα.

Ποια η στάση σας απέναντι στην εξάπλωση αρχιτεκτονικά του μινιμαλισμού;

Ο μινιμαλισμός ήταν ένα λαμπρό καλλιτεχνικό κίνημα που χρηματοδοτήθηκε από τη CIA για τη διάδοση του πολιτιστικού μοντέλου του Yankee στο εξωτερικό. Εντούτοις δεν ήταν ούτε αισθητικό ούτε πολιτικό πρόγραμμα. Συνθέτει μια αναπαράσταση του λευκού αγγλοσαξονικού και προτεσταντικού κόσμου. Δε με εκπλήσσει το γεγονός ότι οι σημερινοί αρχιτέκτονες συμπεριφέρονται σαν άποικοι αυτού του κινήματος. Η μινιμαλιστική τέχνη ήταν ένα καταστρεπτικό κίνημα που έχει διαλύσει ένα μεγάλο κομμάτι από ολόκληρη την ευρωπαϊκή έκφραση. Αυτός είναι- εκ των υστέρων-  ο καταστροφικός απολογισμός.

Πιστεύετε ότι οι υπολογιστές μας έχουν κάνει να σκεφτόμαστε διαφορετικά την αρχιτεκτονική ή απλώς είναι εργαλεία που επιταχύνουν διεκπεραιωτικά τον σχεδιασμό; 

Η ψηφιακή μοντελοποίηση δεν είναι παρά η επαλήθευση των αποφάσεων και κατά κύριο λόγο δεν αποτελεί εργαλείο σχεδιασμού, αλλά εξυπηρετεί στο πεδίο της επικοινωνίας. Μας επιτρέπει επίσης, όπως έγινε στο Stade Jean Bouin στο Παρίσι, να αναπαραστήσουμε ευδιάκριτα εξαιρετικά περίπλοκες καταστάσεις, ώστε να επιβεβαιώσουμε  την τεχνική και πλαστική εγκυρότητα. Η εικονική αρχιτεκτονική όμως δε με ενδιαφέρει καθόλου. Μόνο ο ίδιος ο μετασχηματισμός του πραγματικού μου φαίνεται ένα έργο επαναστατικό και ρομαντικό. Αυτό που με ενδιαφέρει είναι η αρχιτεκτονική ως επιστήμη και ως επάγγελμα. Αυτό που με κάνει να ονειρεύομαι είναι η αρχιτεκτονική ως ιστορία και ως αφήγηση.

Η παρούσα οικονομική κρίση σας έχει επηρεάσει στο γραφείο;

Ναι, πράγματι έχουμε περάσει όλοι μας ένα συλλογικό σοδομισμό και όλοι είχαμε στο πρόσωπο το σαρδόνιο χαμόγελο της Τζοκόντα χωρίς να μπορούμε να διαμαρτυρηθούμε. Πολλά από τα έργα ακυρώθηκαν και δεν έχω απολύσει προσωπικό στο γραφείο μου. Αυτό είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό του αρχιτέκτονα, το να ξέρει δηλαδή να υπερασπίσει τη μνήμη της εργασίας του και να προστατεύσει τους εργαζομένους του.

Ο Rudy Ricciotti θα μιλήσει στο Μέγαρο Μουσικής την Τρίτη 12 Οκτωβρίου στα πλαίσια του προγράμματος Megaron Plus.

greekarchitects