Αρχων της λεωφόρου Κηφισίας, αλλά και του Συντάγματος, του Κολωνακίου, του κόμβου των Αμπελοκήπων... Τα κτήρια του Ιωάννη Βικέλλα είναι αναγνωρίσιμα, είτε είναι δημόσια είτε ιδιωτικά. Ορθώνουν μεγαλοπρεπώς το ανάστημά τους και απαιτούν την
προσοχή μας με το μέγεθός τους, το ύψος τους, τη μνημειακή τους διάσταση, τον εμβληματικό τους χαρακτήρα, όπως ο Πύργος των Αθηνών.
Η Αθήνα που ξέρουμε έχει σχεδιασθεί σε μεγάλο βαθμό από το χέρι του κοσμοπολίτη -γεννημένου στο Παρίσι, μεγαλωμένου στην Αθήνα- Ελληνα αρχιτέκτονα.
Στα πενήντα και πλέον χρόνια της επαγγελματικής του σταδιοδρομίας -το 1955 αποφοίτησε από το ΕΜΠ- έχει μελετήσει πάνω από 800 έργα: υπουργεία, δημαρχεία, σχολεία, βιβλιοθήκες, μουσεία, κατοικίες, γραφεία, τράπεζες, καταστήματα, πολυκατοικίες, κινηματογραφικές αίθουσες, εμπορικά κέντρα, αεροδρόμια, εργοστάσια, αίθρια, μέχρι και ταφικά μνημεία.
Από νεαρός έβλεπε τη φυγή προς τα επάνω ως λύση στις μικρές πόλεις όπως η Αθήνα. Και παραμένει πάντα θιασώτης της καθ'ύψος ανάπτυξης της πυκνοδομημένης πόλης μας. Με αφορμή την πρώτη αναδρομική έκθεση των έργων του στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς συναντηθήκαμε γι' αυτή την εφ'όλης της ύλης συνέντευξη.
Βλέποντας τη δουλειά σας, αναρωτιόμουν αν ονειρευτήκατε στο τέλος της δεκαετίας του '60 να γίνει η Αθήνα Νέα Υόρκη. Σχεδιάσατε το 1969 τον Πύργο των Αθηνών, που αποτελεί ακόμη και σήμερα τοπόσημο για την πόλη. Φαντάζεστε να ζούσαμε σήμερα σε μια Αθήνα γεμάτη ουρανοξύστες;
«Η Αθήνα που θυμάμαι από τα μαθητικά μου χρόνια ήταν γεμάτη με θαυμάσια νεοκλασικά κτήρια σε όλες τις γειτονιές, που δημιουργούσαν μια πολύ γοητευτική ατμόσφαιρα. Δεν θα ήθελα αυτό να αλλοιωθεί. Δυστυχώς, όμως, η απληστία και η ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού επέτρεψε ώστε η ιστορία της Αθήνας να κατεδαφιστεί στο μεγαλύτερο και πιο σημαντικό μέρος της. Δρόμοι κεντρικοί και ολιγότερο κεντρικοί, όπως η Αχαρνών, η Φυλής, η Πειραιώς, η Βασ. Σοφίας, με θαυμάσια νεοκλασικά, πλημμύρισαν από απρόσωπα μουντά κτήρια, δήθεν μοντέρνα, τα οποία είχαν ένα λεξιλόγιο στο οποίο απουσίαζε κάθε έννοια ευαισθησίας και ομορφιάς. Αυτό το καινούργιο λεξιλόγιο ήταν μια παρωδία του αυθεντικού μοντέρνου των μεγάλων δημιουργών του μοντερνισμού. Ενα κακέκτυπο, που καμία σχέση δεν είχε με τις ευαισθησίες των Μις Βαν Ντερ Ρόε, Γκρόπιους, Λε Κορμπιζιέ και άλλων. Κι έτσι φθάσαμε στο σημείο η Αθήνα να γίνει μια μοντέρνα καρικατούρα».
Απέναντι από τον Πύργο των Αθηνών, στους Αμπελοκήπους, θυμάμαι πως υπήρχε ένα υπέροχο πυργόσπιτο, που κατεδαφίστηκε.
«Ηταν πράγματι μια ρομαντική νότα».
Σκεφτήκατε τότε πώς μπορούσε να αντιπαρατεθεί σε αυτό το πυργόσπιτο ένας ουρανοξύστης;
«Το κυρίαρχο στοιχείο στη συγκεκριμένη θέση δεν ήταν ο γοητευτικός μικρός αυτός πύργος. Δεν κυριαρχούσε αυτός. Εκατοντάδες άθλιες πολυκατοικίες χαρακτήριζαν την περιοχή αυτή των Αμπελοκήπων. Το στοιχείο που μπορούσε να αντιπαρατεθεί και να ακτινοβολήσει θα ήταν μια άλλη αρχιτεκτονική, που θα είχε το στοιχείο της έντασης και εν προκειμένω το ύψος. Οπερ και εγένετο. Οταν διασχίζεις την περιοχή του Πύργου των Αθηνών, το μάτι σου κάπως αναπαύεται».
Κτίρια «Marfin» στην Κηφισίας
Πιστεύετε ότι η δική σας γενιά ευθύνεται σε ένα βαθμό για τη σημερινή εικόνα της Αθήνας;
«Βεβαίως, αλλά πρέπει να σας πω ότι τα χρόνια εκείνα που άρχιζε η ραγδαία αστικοποίηση ο ερχομός χιλιάδων εσωτερικών μεταναστών στα αστικά κέντρα δημιουργούσε την ανάγκη ενός κολοσσιαίου αριθμού νέων κατοικιών. Δημιουργοί του τεράστιου αυτού οικιστικού αποθέματος ήταν στην συντριπτική τους πλειονότητα πολιτικοί μηχανικοί και όχι μόνο. Ενας εξίσου μεγάλος αριθμός ήταν εμπειροτέχνες και αυτοσχέδιοι αρχιτέκτονες οι οποίοι σχεδίαζαν τις πολυκατοικίες στο πίσω μέρος ενός πακέτου τσιγάρων. Χάρη στο περίφημο ελληνικό δαιμόνιο χρίστηκαν αυτοδίδακτοι αρχιτέκτονες. Βέβαια, εκείνη την εποχή οι αρχιτέκτονες ήταν άγνωστο είδος, μια μειονότητα. Με τα χρόνια, όταν αυτή η ανισορροπία αποκαταστάθηκε και οι αρχιτέκτονες έγιναν πολλοί, δεν μπόρεσαν να αλλάξουν την εικόνα της πόλης, με αποτέλεσμα να έχουμε μεμονωμένες μόνο οάσεις μιας καλής αρχιτεκτονικής, που όμως δεν ανατρέπουν το σύνολο. Η Αθήνα παραμένει πόλη που δεν είναι ποιοτική από πλευράς αρχιτεκτονικής. Γι' αυτό το αποτέλεσμα ίσως ευθύνονται και οι αρμόδιες αρχιτεκτονικές επιτροπές σε όλη τη χώρα, οι οποίες δεν ανταποκρίθηκαν στο ύψος των περιστάσεων».
Συνεπικουρούμενες ασφαλώς και από τις αποφάσεις της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας.
«Το νομικό πλαίσιο δεν βοήθησε ποτέ την ποιότητα. Μάλλον τη δυσκόλεψε. Να σας πω ένα παράδειγμα. Είχαμε ένα πολύτιμο εργαλείο, που χρησιμοποιείται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, την περίφημη μεταφορά συντελεστού δόμησης, που σήμερα δεν ισχύει. Το κράτος, καθώς έχει την υποχρέωση και το καθήκον να προχωρεί σε παρεμβάσεις για τη βελτίωση της ζωής των πολιτών, μπορούσε, αντί να κάνει απαλλοτριώσεις, να δίνει τη δυνατότητα μεταφοράς του συντελεστού δόμησης στον ιδιοκτήτη του ακινήτου. Βλέπεις ένα δρόμο και σταματάει σε ένα σπίτι, γιατί ο δήμος δεν έχει τα λεφτά για να το απαλλοτριώσει. Χρειάζεται να επεκταθεί ένα σχολείο. Ολα αυτά μπορούσαν να λυθούν με αυτό το μέτρο. Δείτε τα Πατήσια με την τεράστια δόμηση και την παντελή έλλειψη πρασίνου. Γιατί να μην γίνουν οάσεις πρασίνου;
»Η μεταφορά συντελεστού δόμησης ήταν ένα εργαλείο που μπορούσε να βοηθήσει. Για παράδειγμα, αντί ο ιδιοκτήτης ενός διατηρητέου κτηρίου να νιώθει καταδικασμένος ότι δεν μπορεί να αξιοποιήσει την περιουσία του, με το μέτρο είχε τη δυνατότητα να μεταφέρει σε άλλη περιοχή τα τετραγωνικά μέτρα, που στερούνταν από την μη αξιοποίηση του ακινήτου του. Ποιος θα όριζε το ποσοστό; Το κράτος, το οποίο είναι ιδιοκτήτης του αέρα που έχει κάθε οικόπεδο από επάνω, δηλαδή μιας κολοσσιαίας περιουσίας. Και κάνει σαν να μην υπάρχει. Καταλάβατε τι πάμπλουτο είναι;».
Γιατί και πότε σταμάτησε αυτό το μέτρο;
«Η ανεπάρκεια των ιθυνόντων μας είναι παροιμιώδης. Σταμάτησε επί κ. Σουφλιά. Ακούστε τι έκανε. Ανέθεσε στους δήμους να ορίσουν τις περιοχές υποδοχής συντελεστού. Οι δήμοι, όμως, βλέποντας το ζήτημα με μικροκομματικά κριτήρια είπαν: "Γιατί να έρχονται στην περιοχή μας να κατοικούν από διάφορα μέρη; Δεν ορίζουμε τέτοιες περιοχές". Το υπουργείο έπρεπε να φτιάξει μια ομάδα εμπειρογνωμόνων, η οποία θα μελετούσε και θα όριζε με αντικειμενικά πολεοδομικά κριτήρια τις κατάλληλες περιοχές σε όλη την Ελλάδα, που θα μπορούσαν να υποδεχθούν τον συντελεστή δόμησης. Δεν το έκανε κι έτσι κόλλησε η υπόθεση. Και ο υπουργός δεν έκανε τίποτα. Προτίμησε το τέλμα. Είμαστε μια χώρα του τέλματος».
Υπάρχουν εφικτές λύσεις για να δημιουργηθούν κάποιες οάσεις μέσα στην Αθήνα;
«Υπάρχουν. Θα σας πω ένα παράδειγμα. Ανεβαίνοντας τη λεωφ. Αλεξάνδρας βλέπουμε ένα πλήθος πολυκατοικιών, όπως και στο Γαλάτσι. Λένε πολλοί να κατεδαφιστούν, να γίνει πράσινο...».
Και ποιος θα αναλάβει το κόστος των αποζημιώσεων τόσων ιδιοκτησιών;
«Αστεία πράγματα. Η ιδέα είναι να κτίσεις τα ίδια τετραγωνικά σε πολύ μεγαλύτερο ύψος. Αντί να έχεις 5 πενταώροφες πολυκατοικίες μπορείς να κτίσεις μία πολυκατοικία με 25 πατώματα. Καταλαβαίνετε πόσο μικρή θα ήταν η κάλυψη ενός κτηρίου. Θα είχες ένα τεράστιο ελεύθερο οικόπεδο, με το 80% αυτού διαμορφωμένο σε κήπο. Κάποιοι λένε, θα πλημμύριζε με κόσμο η περιοχή. Λάθος. Θα κατοικούσαν όσοι και στις 5 πολυκατοικίες, με τα ίδια αυτοκίνητα, τα ίδια δίκτυα κοινής ωφελείας».
Προτείνετε, δηλαδή, να γκρεμίσουμε τις πολλές πολυκατοικίες και να φτιάξουμε λιγότερες;
«Αν σου έλεγαν, εκεί που βρίσκεσαι σε ένα διαμέρισμα μιας πυκνοδομημένης περιοχής, όπου κάνεις έτσι και πιάνεις το χέρι του άλλου, να πας σε ένα άλλο καινούργιο διαμέρισμα με τα ίδια τετραγωνικά στον 20ό όροφο χωρίς να δώσεις ούτε δραχμή, δεν θα ήταν καλύτερα; Κι αυτό μπορεί θαυμάσια να γίνει με μια μεγάλη κατασκευαστική εταιρεία, π.χ. τον Ακτορα. Του λες, "γκρέμισέ τα όλα και φτιάξε τέσσερις πύργους για να εγκατασταθούν οι ιδιοκτήτες και άλλους τέσσερις για να βγάλεις τα έξοδά σου. Επίσης σου χαρίζω τους ενδιάμεσους δρόμους. Κάνε μαγαζιά". Ετσι, το κράτος εκμεταλλεύεται τον κοπανιστό αέρα, που υπάρχει πάνω από τα οικόπεδα σε ύψος απεριόριστο και κάνει από κάτω ένα τεράστιο πάρκο. Μέσα στον αθηναϊκό πολτό, οι νησίδες αυτές θα ήταν ανάσα».
Ο πρωθυπουργός αμέσως μετά την εκλογή του θυμάστε πως έφερε έναν Ισπανό αρχιτέκτονα, τον Γιόσεφ Αθεμπίγιο, να προτείνει λύσεις για διάφορες περιοχές. Την κίνηση αυτή πώς την εισέπραξαν παλιοί και καταξιωμένοι Ελληνες αρχιτέκτονες όπως εσείς;
«Δεν πιστεύω ότι υστερούν οι Ελληνες από τους ξένους. Αλλά, από την άλλη μεριά, κάθε πρόταση που θα μπορούσε να συμβάλει στη βελτίωση του τόπου μας προσωπικά δεν την αισθάνομαι μείωση. Δεν διακατέχομαι από κανένα σοβινισμό. Με ενδιαφέρει το αποτέλεσμα. Μακάρι ο κύριος αυτός να είπε καλές ιδέες, υλοποιήσιμες, αποτελεσματικές, αλλά δεν άκουσα ούτε διάβασα τίποτα συγκεκριμένο».
Πολύ γυαλί, γιατί στην Ελλάδα τόσο γυαλί;
«Ολα τα κτήρια της λεγόμενης μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Αθηνάς, στην Αριστείδου έχουν μια σειρά παράθυρα, από κάτω μαρμάρινη ποδιά, ξανά παράθυρα κ.ο.κ. Οταν βγήκε το ανακλαστικό γυαλί, το επέλεξα γιατί δεν σου επιτρέπει να δεις τι υπάρχει πίσω. Πίσω από αυτό υπάρχει η ποδιά του παραθύρου, 90 πόντοι μπετόν, υπάρχει το πάχος της πλάκας και το πάχος της ψευδοροφής. Ολα αυτά αν τα αθροίσεις είναι ακριβώς ό,τι συμβαίνει και στην Αριστείδου. Απλώς αντί της μαρμάρινης ποδιάς έβλεπες γυαλί. Θέλησα έτσι να δώσω ελαφρότητα και κομψότητα. Το συμπαγές σε συντρίβει, σου πλακώνει την καρδιά. Τα δε γυαλιά είναι και ανακλαστικά». *
Εργα Ιωάννη Βικέλλα
**Πύργος των Αθηνών, Αμπελόκηποι (1969).
* Εθνική Τράπεζα, Σταδίου και Καρ. Σερβίας, Σύνταγμα (1962).
* Υπουργείο Εξωτερικών, Ακαδημίας και Βασ. Σοφίας (1971, σε συνεργασία με τον Π. Μιχαλέα).
* Ξενοδοχείο «Αστήρ Παλλάς», Σύνταγμα (1979, με τους Εμ. Βουρέκα, Σ. Μολφέση και Κ. Δεκαβάλλα).
* Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Κολωνάκι (1985).
* Ξενοδοχείο «President», Λ. Κηφισίας (1974).
* Σουπερμάρκετ «ΑΒ», Φάρος Ψυχικού (1974).
* Πύργος γραφείων Atrina, Λ. Κηφισίας, Μαρούσι (1976).
* Γραφεία ΕΔΟΚ-ΕΤΕΡ, Λ. Κηφισίας, Αγ. Βαρβάρα Χαλανδρίου (1977).
* Εμπορικό κέντρο «Galleria», Γλυφάδα (1979).
*Εμπορικό κέντρο «Atrium», Χαρ. Τρικούπη (1981).
* Εμπορικό κέντρο «Agora», Μαρούσι (1985).
* Δημαρχείο Αμαρουσίου (1999).
* Γραφεία Marfin, Λ. Κηφισίας, Μαρούσι (2000).
* Νέο Χρηματιστήριο Αθηνών, Λ. Αθηνών, Ακαδημία Πλάτωνος (2005).
Ελληνες Φόστερ, Γκέρι και Νουβέλ δεν έχουμε
Τα τελευταία χρόνια σχεδόν όλα τα μεγάλα έργα στην Ελλάδα έχουν γίνει από ξένους αρχιτέκτονες. Τα ολυμπιακά από τον Καλατράβα, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης από τον Τσουμί, η Λυρική Σκηνή και η Βιβλιοθήκη σχεδιάζονται από τον Ρέντσο Πιάνο. Εχουμε έλλειμμα καλών αρχιτεκτόνων ή έχουμε χάσει την αυτοπεποίθησή μας;
Με τον κορυφαίο αρχιτέκτονα Oscar Niemeyer
«Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, εκείνο που έχει σημασία και είναι κορυφαίο δεν είναι ο σοβινισμός και ο τοπικισμός, αλλά το άριστο αποτέλεσμα. Αυτό είναι το πρώτο για μένα. Προσωπικά πιστεύω ότι υπάρχει πλούσιο απόθεμα καλών αρχιτεκτόνων νεότερης γενιάς από τη δική μου, αλλά πρέπει να παραδεχθώ ότι αρχιτέκτονες με διεθνές βεληνεκές, όπως είναι ο Φόστερ, ο Ζαν Νουβέλ, ο Γκέρι, δεν έχουμε».
Τελικά, σας αρέσει το νέο Μουσείο Ακρόπολης;
«Η πολιτική ηγεσία τα 50 τελευταία χρόνια αδιαφόρησε για την εικόνα που θα άφηνε πίσω της. Αποτέλεσμα, να κυριαρχεί στην Αθήνα και στον τόπο γενικότερα η μετριότητα. Μέσα σ' αυτό το περιβάλλον της απαισιοδοξίας, το νέο Μουσείο της Ακρόπολης υπήρξε ένα σημαντικό γεγονός. Ο κόσμος μπόρεσε επιτέλους να δει τους θησαυρούς της Ακρόπολης κάτω από ανετότερες συνθήκες σε σχέση με το πολύ στενόχωρο περιβάλλον του Παλιού Μουσείου πάνω στον βράχο. Το έργο αυτό θα έπρεπε να έχει προσελκύσει τη διεθνή αποδοχή. Μου προξενεί λύπη ότι τέτοια αποδοχή δεν προκλήθηκε. Ισως αυτό συνέβη εξαιτίας δύο χαρακτηριστικών στοιχείων του, του μπετόν και των μεταλλικών πανέλων της κύριας όψης, που του προσέδωσαν μια βιομηχανική αισθητική, μια αισθητική όχι ενδεδειγμένη γι' αυτό το κορυφαίο έργο. Είναι αλήθεια ότι τη νύχτα, χάρις σ' έναν εύστοχο φωτισμό, η συγκεκριμένη αδυναμία σχεδόν εξαφανίζεται. Αλλά δυστυχώς η αρχιτεκτονική δεν κρίνεται ποτέ τη νύχτα αλλά την ημέρα».
Της Ν. ΚΟΝΤΡΑΡΟΥ-ΡΑΣΣΙΑ
enet.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου